مقدمه

محققان تاکنون نتوانسته اند یک سیستم منسجم جهانی که قادر به دسته بندی کلیه واکنش های افراد نسبت به رنگ های مختلف باشد را پایه ریزی نمایند و معتقدند که عکس العمل افراد به فاکتورهای متعددی نظیر فرهنگ، جنسیت، سن، موقعیت احساسی و ذهنی، تجربه های خاص فردی بستگی دارد. البته نوع و شدت این واکنش ها نیز منحصر بفرد است. روانشناسی رنگ ها یک شاخه نظری نیست که تنها به بخش آکادمیک محدود شود، بلکه گستره تحقیقات این حوزه در زندگی روزمره عموم مردم نمود پیدا می کند. روانشناسی رنگ ها در دنیای تجاری امروز حائز اهمیت است و می توان اظهار داشت که هر چیزی را که در اطراف خود می بینیم به گونه ای در ارتباط مستقیم با این علم است. دنیایی که آن را نظاره می کنیم از دو عنصر مهم تجسمی: فرم و رنگ تشکیل شده، که الزم و ملزوم یکدیگرند. رنگ برای همه حائز اهمیت است، بخصوص برای هنرمند و نقاش، رنگ جایگاه خاصی دارد و در تعلیم و تربیت نیز از موقعیت ویژهای برخوردار است. ناگفته پیداست هررنگی به مقتضای خاصیتش به نوعی در روان افراد تاثیر میگذارد که این اثر بیربط با رفتارها و کنشهای اجتماعی و روانی آنان نیست. هرکس بنا به مسائل فردی، درونی و روحی خویش به رنگی انس گرفته، آن را میپسندد. رویت رنگها را نباید از نظر دور داشت که همواره در ارتباط با سه عامل: طبیعت اشیا، چگونگی تابش نور و وضعیت عضو بینایی، یعنی چگونگی دید افراد است. هر موجودی که در این دنیا به چشم میخورد ابتدا از لحاظ شکل و اندازه، سپس از نظر رنگ، بیننده را به خود معطوف میدارد، مانند یک میوه که با رنگش اعالم میکند رسیده است یا نارس میباشد (ساطعی،.(5731

روانشناسی رنگ ها چیست

در سال 1666، اسحاق نیوتن، دانشمند نامدار انگلیسی، کشف کرد که چنانچه نور خالص سفید از یک منشور عبور داده شود، به رنگهای قابل رؤیت تجزیه میشود. نیوتن همچنین کشف کرد که هر رنگ از یک طول موج منحصر به فرد تشکیل شده و قابل تجزیه به رنگهای دیگر نیست .

آزمایشهای بعدی نشان داد که با ترکیب نورها میتوان رنگهای مختلف را ایجاد کرد. برای مثال، نور قرمز در ترکیب با نور زرد، رنگ نارنجی را به وجود میآورد. رنگی که بر اثر ترکیب دو رنگ دیگر به وجود آید را ترکیبی میگویند. بعضی از رنگها، مثل زرد و ارغوانی، در صورت ترکیب شدن، همدیگر را خنثی میکنند و نور سفید میسازند. این رنگها را نیز رنگهای مکمّل مینامند.

تاثیرات رنگها از نظر روانشناسی

با وجودی که اثر رنگها تا حدودی ذهنی است و در مورد اشخاص مختلف فرق میکند امّا برخی از تاثیرات رنگها دارای معنی یگانهای در سراسر جهان هستند. رنگهایی که در طیف رنگها در ناحیه قرمز قرار دارند به عنوان رنگهای گرم شناخته میشوندکه این دامنهاش از احساسات گرم و صمیمانه تا احساس خشم و عصبانیت متغیر است .

رنگهایی که در ناحیه آبی طیف قرار دارند، رنگهای سرد نامیده میشوند و شامل آبی، ارغوانی و سبز هستند. این رنگها معمولا آرامش بخشند امّا گاهی نیز ممکن است احساس غمگینی و بیتفاوتی را به ذهن آورند.

دیدگاه هنرمندان از نظر زیبا

شناسی بر رنگ ها

هنرمندان رنگ شناس و نقاش از دیدگاه زیباشناسی رنگها را مورد بررسی قرار دادهاند و روانشناسان نیز اثر رنگ را بر روی افراد مورد بررسی قرارداده و حاالت آنان را بیشتر مربوط به احساسات انسان میدانند. در محیط، اثر رنگهای سرد(دارای حالتی عمیق، روشن و سبک که معموال به صورت روشن به کار میروند) و رنگهای گرم (عمق ندارند و به حالت تیره و سنگین به کار میروند) نیز

بخوبی خود را نشان میدهد. چنانکه به تجربه ثابت شده که انسان میتواند تا 3 درجه گرما و سرما را در محل کارش حس کند. هروقت که با رنگ آبی یا سبز مواجه میشود، احساس سردی و هنگامی که با رنگ قرمز و نارنجی روبرو میگردد احساس گرمی میکند .

رنگ ها می توانند به شیوه های مختلف تأثیراتی بنیادین در زندگی بر جای گذارند که از جمله مهم ترین آنها می توان به تأثیر آنها بر احساسات اشاره کرد. جهانی که انسان در آن زندگی می کند، متشکل از هزاران رنگ و تونالیته های مختلفی است که موجودات و اشیاء را برای ما جذاب تر و حتی به گونه ای معنوی، عمیق تر نشان می دهند. هر کدام به سبب ویژگی های شیمیایی و روانشناسانه ای که دارا هستند، منبع مهمی از انرژی، در جهت فزونی سالمت و نشاط روح و روان در انسانها به شمار می روند. جهانی تک رنگ با تونالیته های محدودی را، با طبیعت اطراف خویش مقایسه کنید و یا خود ساکن شهری سیاه و سفید بدانید، بدون هیچ کنتراستی و هیجانی. معنای زندگی تغییر یافته و سردی و مردگی بر همه جا حاکم می شود. فضایی بی روح و عاری از هر جنب و جوشی که تشنه جرعه ای رنگ است. مسأله رنگ به سبب تأثیرات مهم روانشناسانه اش، در مقوله شهر و فضاهای معماری امری مهم به شمار

می رود، تا بدانجا که تخصصی با عنوان رنگ بندی و رنگ شناسی فضاهای شهری در بین هنرمندان مطرح شده است.

هماهنگی در رنگ مثل هماهنگی در نت های موسیقی است و از اهمیت ویژه ای در ایجاد هارمونی مناسب و چشم نواز به مانند قطعه موسیقی برخوردار است.

برای رسیدن به اهدافی همچون کارکرد مناسب، زیبایی بصری، هارمونی فضایی، و تأثیر محیطی و روانی مؤثر و مثبت در طراحی داخلی، مستلزم استفاده هماهنگ، منسجم، معنیدار و زیبا از عناصر طراحی است. در یک طرح مطلوب همه عناصر و اجزاء در نسبت به تأثیرات کیفی و معنایی که به فضا اعمال می کنند در ارتباطی تنگاتنگ با هم قرار دارند. بر این اساس، موفقیت هر طرح بستگی کامل به چگونگی ترکیب عناصر و الگوهای سه بعدی فضا دارد. تجربه سالیان دراز کار با رنگ ثابت کرده است که رنگ ها نیز مثل انسان ها از جهات مختلف با یکدیگر مرتبط اند و سلیقه ها و صفات مشترکی دارند و یا برعکس متضاد یکدیگرند. شاید تصور کنید که نارنجی و سرخ مت ضاد همند، در حالی که در دایره رنگ کنار هم قرار می گیرند و دارای هارمونی هستند.

واقعیت رنگ واثر رنگی

واقعیت رنگها از طیف رنگ مایه ها، به صورت فیزیکی و شیمیایی قابل تجزیه و تحلیل و تعریف هستند.تعاریف آنها از طریق قیاس و مقایسه و توجه به تضادهای رنگی حاصل میگردد.ارزش یک رنگ کرماتیک(رنگین)در برابر رنگ آکروماتیک(بیرنگ)معلوم میشود.ادراک رنگ، واقعیتی است پسیکو فیزیک، از واقعیت پسیکوشیمیک آن متمایز است.همین مسئله پسیکو فیزیک آن است  که آن را “اثر رنگ ” می نامیم .

واقعیت رنگ واثرات آن در صورت وجود ترکیبات موزون و هماهنگ، قابل روئیت است، درسایر موارد حالتهای متفاوت و جدیدی به وجود میآورند که در اینجا کوشش میشود با مثالهای گوناگون حاالت مختلف آن رابشناسیم.

یک مربع سفیددر زمینه سیاه بزرگتر از یک مربع سیاه به همان اندازه در زمینه سفید است.در نتیجه از مرزی که برای آن تعیینشده پافراتر می نهد وبیرون میزند.درحالی که سیاه جمع میشود و در خود فرومی رود.

یک مربع خاکستری روشن در زمینهای سفید تیره به نظر میرسد و همان خاکستری روشن در زمینه سیاه روشن به نظر میآید.

مربع زرد رنگ در زمینه سفید، تیره تر از همان مربع زردی است که در زمینه سیاه قرارگرفته است.زرد در زمینه سفید دارای اثری مالیم ونمودی گرم است، در حالی که در زمینه سیاه، مربع زرد درخشندگی فوق العاده پیدا میکند و نمودش سرداست و به طرفبیرون حرکت میکند.

مربع قرمز در زمینه سفید به تیرگی میرود و درخشش آن کاهش مییابد، در حالی که قرمز در زمینه سیاه رنگ به گرمی متمایل می شود و روشنی بیشتر به خود میگیرد.

مربع آبی در زمینه سفید دارای تیرگی و عمق است و زمینه سفید نیز، از زمینه سفید مربع زرد، روشن تر است.

عنواع رنگ و تاثیرات هر یک بر فضا

رنگ های آکسان :

رنگهای تند و درخشانی که برای زنده کردن و انرژی بخشیدن به یک مجموعه رنگی به آن اضافه می شوند، مانند رنگ صورتی تند چند کوسن و یک جفت شمع در یک اتاق نشیمن که با خانواده رنگ کرم رنگ آمیزی شده است.

رنگ زمینه :

رنگ زمینه رنگی است که در بزرگ ترین سطوح و به بیشترین میزان در یک فضا مورد استفاده قرار گرفته است مانند رنگ دیوارهای یک اتاق. رنگ زمینه اغلب به عنوان پس زمینه ای برای سایر رنگ های به کار رفته در اتاق مورد استفاده قرار می گیرد و سایر رنگها مانند رنگ های آکسان یا متضاد را در خود جای می دهد.

رنگهای متضاد :

این رنگها در کنار هم تأثیری چشمگیر بر بیننده باقی می گذارند چنان که حتی پس از بستن چشم ها این تأثیر تا مدت کوتاهی درذهن بیننده باقی می ماند.

رنگ های سرد :

این رنگها حاوی مقدار زیادی رنگ آبی هستند، به عنوان مثال خاکستری هایی که شامل مقداری رنگ آبی باشند احساس سردی و سرما را در شما ایجاد می کنند در حالی که خاکستری حاوی قرمز یا بنفش قرمز حس گرما را در بیننده القا می کنند و ویژگی دیگری خواهند داشت.

رنگهای مکمل :

این رنگ ها که در چرخه رنگ در برابر یکدیگر قرار دارند در کنار هم نمایی چشمگیر و متعادل می آفرینند. این رنگ ها هرگز از یک خانواده نیستند و حداکثر تفاوت را با یکدیگر دارند. به عنوان مثال می توان چند کوسن نارنجی تند را در زمینه ای از رنگ آبینمونه بارزی از این ترکیب در نظر گرفت.

رنگهای غالب :

رنگ غالب همیشه رنگی که در بزرگترین سطوح و به بیشترین میزان در مجموعه ای به کار رفته نیست بلکه رنگی است که بیش ازبقیه رنگ ها نظر را به خود جلب می کند.

رنگ های گرم :

این رنگها محتوی مقدار قابل مالحظه ای قرمز هستند. حتی برخی از آبی ها نیز ممکن است به واسطه وجود مقداری قرمز در آنهادر این مجموعه جای بگیرند.

رنگهای هم پرده :

اینها رنگ هایی هستند مانند رنگ زرد پررنگ و آبی پررنگ، این رنگها لزوم اا از یک خانواده نیستند بلکه هر دو دارای میزان مساویاز رنگ قرمز یا آبی هستند و هیچ یک بر دیگری غلبه نمی یابند.

محققان تاکنون نتوانسته اند یک سیستم منسجم جهانی که قادر به دسته بندی کلیه واکنش های افراد نسبت به رنگ های مختلف باشد را پایه ریزی نمایند و معتقدند که عکس العمل افراد به فاکتورهای متعددی نظیر فرهنگ، جنسیت، سن، موقعیت احساسی و ذهنی، تجربه های خاص فردی بستگی دارد. البته نوع و شدت این واکنش ها نیز منحصر بفرد است. روانشناسی رنگ ها یک شاخه نظری نیست که تنها به بخش آکادمیک محدود شود، بلکه گستره تحقیقات این حوزه در زندگی روزمره عموم مردم نمود پیدا می کند. روانشناسی رنگ ها در دنیای تجاری امروز حائز اهمیت است و می توان اظهار داشت که هر چیزی را که در اطراف خود میبینیم به گونه ای در ارتباط مستقیم با این علم است. (رنگ در دکوراسیون و طراحی داخلی، جوانا کاپستیک(

نگاهی به رنگ هایی که در زیر لیست کرده ایم بیندازید، چند ثانیه صبر کنید و با خود بیندیشید که هر کدام از آنها چه احساسی در شما ایجاد می کنند، بعد هم ادامه مطلب را بخوانید تا ببینید واقعیت چیست. این امکان وجود دارد که با تغییر حاالت درونی، ویژگی های فردی، و سایر فاکتورهای آماری برخی احساسات فردی دستخوش دگرگونی قرار گیرد. به عنوان مثال اگر کسی در اعماق اقیانوس ها گیر افتاده باشد و تا مرز غرق شدن پیش رفته باشد، به احتمال زیاد آبی به عنوان رنگ آرامبخشی برای او به شمار نمی رود. از سوی دیگر یک دختر خانم 8 ساله از هر رنگی بجز صورتی ایراد می گیرد. حال اجازه دهید نگاهی به 8 رنگ اصلی مداد رنگی داشته باشیم .

قرمز

قرمز یکی از رنگ هایی است که اکثر افراد ارتباط قوی با آن برقرار می کنند و واکنش شدیدتری نسبت به آن نشان می دهند. احساساتی نظیر قدرت، رشادت، تخطی، بر انگیختگی جنسی و هیجان به آن نسبت داده می شود. قرمز ضربان قلب را افزایش داده و میزان انرژی را باال می برد؛ و تنها هاله هایی از رنگ قرمز بر روی هر چیزی می تواند توجه بیننده را به آن جلب نماید. چه علامت خطر، چه روز ولنتاین، به هر حال قرمز آنجاست تا حواس شما را خود جلب کند و چشمانتان را خیره سازد.

نارنجی

نارنجی هم می تواند واکنش های جدی را برانگیزاند. افراد در برابر نارنجی دو واکنش نشان می دهند: یا عاشق آن می شوند یا از آن متنفر می شوند. نارنجی اصولا با زرق و برق، اشتعال، توانایی، انرژی، گرما، و آسایش در ارتباط است.

زرد

زرد رنگ خوشحالی، شادی، خرسندی، و سعادتمندی است. مردم اصولا با مشاهده این رنگ اشتیاق، وجد و سرور، انرژی، خوش بینی، نیک اندیشی، و شور را تجربه می کنند. برخی از ترکیبات و سایه های زرد می توانند فرد را از نظر ذهنی تحریک کرده وخلاقیت او را افزایش دهند، اما از طرفی برخی از ترکیب های زرد نیز وجود دارند که ممکن است سبب ایجاد ترس، وحشت، اضطراب و نگرانی شوند .

سبز

سبز بیشتر برای به تصویر کشیدن عناصر سمبلیک مورد استفاده قرار می گرد و بعد از آبی دومین رنگ پر طرفدار در میان عموم افراد است. سایه های طبیعی سبز حس تازگی، طراوت، نو شدن، تعادل، آرامش، و تسکین را به افراد القا می کند. ترکیب نادرست سبز ممکن است احساساتی نظیر بی حالی و ناخوشی، را در فرد ایجاد کند. به طور کلی سبز معموالا نماد مفاهیمی نظیر: صلح، افتخار آفرینی، خوش شانسی، و باروری و حاصلخیزی است .

آبی

اکثریت قریب به اتفاق مردم موافقند که: “آبی بهترین رنگ” است. شاید به آن خاطر باشد که مشاهده این رنگ سبب ایجاد هورمونهای شیمیایی خاصی در بدن می شود که آرامش را ارتقا می بخشند. آبی اصوالا با احساساتی نظیر: اعتماد، اطمینان، صداقت، وفاداری، منطق، آرامش، سکون و سکوت، و توجه و تمرکز همراه است. باید توجه داشت که برخی از ترکیبات رنگ آبی اثرات پویاتر و پرتحرک تری دارند و برخی از آنها سردتر و دور از دسترس می نمایند. در برخی پژوهش ها اثبات شده که آبی توانایی کارمندان و ورزشکاران را نیز افزایش می دهد .

بنفش

بنفش عموما حد تعادلی میان انرژی و هیجان قرمز و آرامش و سکون آبی ایجاد می کند. گاهی برخی از سایه روشن های بنفش ذهن افراد را درگیر می کند و آنها را مضطرب کرده و از آنها افراد درون گرای افراطی می سازد و از اینرو به سوی کسب عرفان،معرفت، دانش پیش می روند.

مشکی

مشکی یک رنگ کاملا قدرتمند است و با خود سلطه طلبی و قدرتمندی را به ذهن القا می کند. در برخی از فرهنگ ها این رنگ افراد را به یاد از دست دادن جان عزیزانشان می اندازد .

قهوه ای

قهوه ای احساس سادگی، طبیعی بودن، ثبات، استحکام، استواری، و پایداری را ایجاد می کند. مردم اصوال به رنگ قهوه ای اطمینان دارند و به آن اعتماد می کنند.در زندگی روزمره با رنگ های بسیار زیاد دیگری نیز برخورد می کنیم و این موارد تنها چند نمونه از رنگ های اصلی تر بودند. رنگ ها را می توان نسبت به میزان اشباع شدگی )به این معنا که یک رنگ تا چه اندازه تیره –پر رنگ- و

یا روشن-کمرنگ- هستند(و همینطور شفافیت )به این معنا که چه مقدار مات و براق هستند( نیز به گروه های دیگری تقسیم کرد.

)قلعه نویی، تدین، (59